БОЗ ҮЙДYН ЖАБДЫЛЫШЫ - жыгачтан (тал), кийизден, майда жип жана кичинекей шурулардан болот. Анын жыгач бөлүгүнө (түндүк, уук, кереге, босоголдр) четинден, тал, теректен ж.б. узун шыргайларды колдонушат. Алгач уук менен керегеге жарактуу болгон жыгачтарды жасоочу жерге топтоп алат. Аларды матоодон өткөрүү үчүн (жумшартуу үчүн) корго салып жумшартып алат. Жумшарган жыгачтардан уукка, керегеге ылайыктап тистен өткөрүшөт.
УУК - тистен өткөндөн кийин үйдүн чоң же кичинесине ылайык формага келтирип, ченеп жасайт. Ууктун баш жагы түндүктүн алкагындагы көзөнөккө туура келгидей кылып учталат. Аяк жагы кооздолуп, учуна керегенин башына байлай турган өрүлгөн жип тагылат. Ууктарды кызыл жошо менен боёп, (азыр кызыл сыр менен боёп жүрүшөт) формасын өзгөртүп жибербеш үчүн, аны көлөкө жерге бир нече күн коюп кургатат.
КЕРЕГЕ - уукка караганда жасалышы татаал болот. Кергенин жыгачын да корго салып, жашытып алып тиске салып ийет. Керегенин баш жагын «ийди» менен ийип коёт. Бирок ууктукуна караганда, керегенин жыгачтары бирдей болбойт. Керегеде кыска саканактар болот. Саканактар ар бир канат керегени бириктирүүгө жардам берет. Керегенин жыгачтарын 18-20 см. аралыкта кылып, көк менен (атайын териден даярдалган жип) көктоп, тор көз кылып бириктирет. Көк уйдун, төөнүн терисин тузга чылап, чылгый боюнча тилип алып, анан көктөлөт.
ТYНДYК - алкак жана чамгарак деген эки бөлүктөн турат. Алкакактуу жоон талдан, кайындан корго алып, жашытып тиске салып, андан кийин ийип, ченеп, экөөнү тууралап бирин-бирине аштап жасалат. Алкактын сырткы капталына үйдүн чоңдугуна жараша ууктардын башы киргидей көзөнөктөр (60,70,80) үшкү менен көзөлөт. Алкактын үстү жагына чамгарактын баштары кире тургандай кылып, карама-каршы багытта төрттон тµрт жагына 16 көзөнөк тешилет.
БОСОГО ТАЯК - жыгачтан жасалган эки жак босого. Бирден баш босого жана жер босого жасалат. Жыгачтан жасалган бардык жабдууларды жыгач усталар гана жасай алышат. Усталардын колдонгон мурунку куралдары: матоо жыгач, ийди, үшкү, аштама керки, мети темир шиш, шибегелер, тарткы дегендер болгон.
БОЗ YЙДY КАЛКАЛООЧУ ЧИЙ. Чийди тандап, узунунан жаандан кийин бирден түбү менен тартып келип аарчып тазалайт. Андан кийин 6-8 тап кылып согот. Мисалы, 6 тапка 12 сүйрү ташка жип ороп баканга салмоорлоп, чийди бирден коюп жиптерди алмаштырып иштей берет. Боз үйдүн сырткы жабдуулары: үзүк, туурдук жана эшик. Буларды ак койдун жүнүнөн кийиз жасап, анан ченеп, бычып жасалат.
Y3YKTYH - түндүк жагы кууш жана этек жагы жазы болот. Боз үйгө алдыңкы жана арткы болуп, эки чоң үзүк жасалат. Yзүктөрдүн алды жана арты бастырык менен бекитилет.
ТУУРДУК - керегеге ылайыктап жасалат. Туурдуктун жабык баш деген бөлүгү үйдмн ич жагынан көрүнүп турат. Боз үйдүн эшигинин ички бетин чийден согуп, сыртынан кийиз каптайт. Эшиктин босогодон өйдөкүсү үзүктүн астында калат.
ТYНДYК ЖАБУУ – түндүккө жанаша бычылып жасалат. Анын төрт бурчуна жип тагылат. Анын бурчтарын төтөгө деп коёт.
Боз үйдүн майда жабдуулары көп болот. Алсак, түндүккө эки желбоо жип тагылат. Шамал болгондо анын пайдасы абдан чоң. Кырчоо менен (курчоо) туурдуктарды бастырып боз үйдү айланта курчап коёт. Түндүк жабдууга да жип байланат. Жиптерден башка ак сызмалар жана үзүк, туурдуктарга терилип түр салынып жасалган сызмалар жасалат.
Кыргыз боз үйү илгертен ата-бабадан бери карай очогунан от өчпөгөн, жайы-кышы жашап тукум улап келген, жашоо тиричилигин баштарынан кечирип келген мекени жана туусу болгон деп айта алабыз. Боз үйдү кыргыздын улуттук чыгармачылык маданиятын чагылдырган эмгеги десек да болот. Кыргыздар ар дайым улутун, тилин, дилин, наркын бузбай сактап келген эл.
БОЗ YЙДY КАНТИП САКТОО КЕРЕК?
Боз үй өтө ысык, нымдуу жерге сакталбаш керек. Өзүнүн ыгы менен ирээттеп чечип, бекем таңып, ууктун алаканын жерге, башын өйдө каратып дубалга жөлмп коюш керек. Уукту узунунан жерге таштабайт. Түндүктү өйдм илип, керегелерди узунунан тургузуп, салкын, кургак жерге сактаса көп жылга чыдайт.
Комментариев нет:
Отправить комментарий